این شماره سوره اخلاص
مقدمه:
به مناسبت ماه نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن از تفسیر شعاعی از قرآن انتخاب شده که در سی شماره تقدیم حضور می شود. امید است؛ مفید واقع شود. آشنایی با سوره سوره اخلاص صد و دوازدهمین سوره در ترتیب مصحف شریف و بیست و دومین سوره در ترتیب نزول است(۱).
این سوره از سوره های مکی است که در جزء سی‌ام جای دارد. این سوره را به این دلیل «توحید» یا «اخلاص» نامیده‌اند که درباره یگانگی خدا سخن می‌گوید و انسان را از شرک، رها می‌کند. این سوره همچنین به «قل هو الله احد» و بیست نام دیگر مشهور است که بیشتر از اوصاف یا فضائل او برگرفته شده است(۲).
به عنوان مثال «صمد»، «نجات»، «معرفت»، «اساس»، «تجرید»، «تفرید»، «برائت» و «مُقَشْقِشَه» از دیگر نام‌های آن است(۳). سوره اخلاص ۴ آیه، ۱۵ کلمه و ۴۷ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مُفصِّلات (دارای آیات کوتاه) است. بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
1 – قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بگو او خداوند يگانه است بگو: حقیقت این است که خداوند در ذات، در خلق و در ربوبیت یکتاست. «هو » ضمیر غایبی است که می توان با نشانه ها با نوعی از شناخت نسبی به وجود اجمالی آن پی برد؛ چنانچه فرمود: سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَهِيدٌ، ما در آينده نزديكى آيات خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنان نشان خواهيم داد، تا برايشان روشن شود كه قطعاً او حقّ است، آيا كافى نيست كه پروردگارت بر هر چيزى گواه است (فصلت 53). در سبب نزول گفته اند، برخى از اهل كتاب و مشركان، از پيامبر خواستند تا خداي خود را براى آنان معرفى نمایدکه اين سوره نازل شد و خداوند را از داشتن پدر و مادر يا فرزند و همسر و يا شبيه و شريك، پاك و منزه معرفی شد(۴).
2 – اللَّهُ الصَّمَدُ خداوندي است كه همه نيازمندان قصد او ميكنند. «اللّه» اسم خاص برای خداوند است که در همین یک کلمه به تمام صفات جلال و جمال او اشاره شده و این نام جز بر خدا اطلاق نمی‌شود. براي خداوند سه اسم است: «هو» و «اللّه» و «حق». بقیه اسماء الهي، اسماء صفات و افعال است. همه موجودات هستی که نیازمند و عین فقرند برای رفع نیازشان به خدای بی نیاز روی می آورند. و از آن ثابت متعالی و غنی بالذات رفع نیاز می کنند. بخش بزرگی از قرآن به معرفی الله و توحید ربوبیت او اختصاص دارد. برای نمونه فرمود: لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ، چشم‌ها او را در نمى‌يابد، ولى او چشم‌ها را در مى‌يابد و او نامرئى و دقيق و باريك بين و آگاه است (انعام 103). «صمد» تو پر، مقصود كسى كه همه در حوائج خود به او روى مىآورند و او را قصد مىكنند. لازمه اين معنا، بى نيازى مطلق است.
3 – لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ نه فرزند آرد و نه از كسى زاده است این که نه کسی فرزند اوست و نه او فرزند کسی است؛ اصولا، رابطه خداوند با موجودات، رابطه آفرينش است و نه زايش. او تنها کسی است که موجودات را مى‌آفريند و از نيستى به هستى مى‌آورد. همچنین همواره مولود، نیازمند وجود دیگر، معلول وافول کننده است. خداشناسی حقیقی و ناب قرآن کریم در برابر سه دسته است:
1 – نصاری: کسانی که معتقد به تثلیث (خدایان سه گانه) بودند، خدای پدر، و خدای پسر، و روح القدس(۵)!
2 – یهود، کسانی که گفتند: عزیر پسر خداست!
3 – مشرکان عرب نیز معتقد بودند که ملائکه دختران خدا هستند!
4 – وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ و او را هيچ كس همتا نيست «كفو» به معناى شبيه، نظير و مانند است و نفی آن به معنای نفی شریک و نفی نیاز و نفی انفعال است. هیچ کس نه در ذات، نه در صفات و نه در افعال؛ همانند، همتا، شبیه و یا شریک او نمی باشد. نظیر آیه مى‌فرمايد: مَا اتَّخَذَ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً، او نه همسرى انتخاب كرده و نه فرزندى دارد (جن 3). روح آیه نفی همیشگی هر نوع شرک است. در این خصوص نمونه آیات بیان می دارند: لَيس‌َ كَمِثلِه‌ِ شَي‌ءٌ (شوری 11) و یا: لَو كان‌َ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللّه‌ُ لَفَسَدَتا (انبياء 22).
1 – معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
2 – سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۰.
3 – دشتی، «اخلاص (سوره)»، ص۳۵۵ـ۳۵۶.
4 – نا به نقل ،امام سجاد (ع) فرمود: چون خداوند مى‌دانست كه در دوره آخر الزمان گروهى دقيق و عميق خواهند آمد، سوره توحيد و شش آيه اول سوره حديد را نازل فرمود.
5 – نصارا گفتند: مسیح پسر خداست! این سخنی است که با زبان خود می‌گویند که همانند گفتار کافران پیشین است، لعنت خدا بر آنها باد چگونه از حق منحرف می‌شوند»! (توبه/ 30).
سید حسن الحسینی