این شماره سوره نصر مقدمه: به مناسبت ماه نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن از تفسیر شعاعی از قرآن انتخاب شده که در سی شماره تقدیم حضور می شود. امید است؛ مفید واقع شود. آشنایی با سوره سوره نَصر صد و دهمین سوره در ترتیب مصحف شریف و صد و دومین یا صد و دهمین سوره در ترتیب نزول است. این سوره از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. نام مشهور سوره، «نصر» است. سبب این نامگذاری آن است که کلمه نصر در اولین آیه این سوره به کار رفته و از پیروزی الهی سخن گفته است. نام دیگر این سوره «اذا جاء» است؛ زیرا این سوره با همین کلمه آغاز می‌شود. سومین نام این سوره، «تودیع» است. نزول این سوره در اواخر عمر رسول خدا (ص) و وداع خداوند و جبرئیل با ایشان، دلیل این نامگذاری است .
سوره نصر ۳ آیه، ۱۹ کلمه و ۸۰ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفصّلات (دارای آیات کوتاه) است. بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان 1 – إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ آنگاه كه نصرت الهى و پيروزى فراز آيد. در مورد زمان نزول سوره اختلافاتی وجود دارد. ولی آنچه مسلم است در سه یا چهار سال پایانی عمر مبارک پیامبر است که فتح مکه را نوید داده است و برخی دیگر بر آن هستند که این سوره بعد از فتح مكه و حتی در منی در حجه الوداع نازل شد. یعنی در حدود دوازدهم ذی الحجه كه پیغمبر اكرم در آخر ماه صفر همان سال فوت كردند. مطابق روایات شیعه كه وفات پیغمبر اكرم در بیست و هشتم صفر است حدود 75 روز قبل از وفات پیغمبر اكرم نازل شده است. هنگامی که یاری خدا و پیروزی فرا رسد، منظور از یارى خدا، یارى او به دین و آیین و پیامبرش بر ضد دشمنان خشونت کیش و بى رحم و بى منطقى است. در این سوره چهار اشاره مهم به موضوع نصرت وجود دارد:
1- صلح حدیبیه، فتح مکه
2- ایمان آوردن مردم مکه و اطراف آن به اسلام و بیعت با رسول خدا(ص)
3- محقق شدن وعده الهی برای نصرت پیامبر
4- انجام شدن ماموریت پیامبر مبنی بر ابلاغ رسالت و دعوت مردم به دین حق به نظر می رسد احتمال چهارم، یعنی اختصاص نصرت به ماموریت اصلی پیامبر و رضایت حضرت حق (جل و علا) از پیامبر (ص) از روایی و تناسب بیشتری برخوردار باشد(۱).
2 – وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا و مردم را بينى كه گروه گروه به دين الهى در آيند. آیه اعلام خبر فراگیری پیام پیامبر و نیز رضایت خداوند از کار پیامبر است، پیامبر! مردم را بنگری که فوج فوج به دین خدا داخل می‌شوند (و تو را به رسالت تصدیق می‌کنند). آیه اشاره به این مهم نیز دارد که مردم جذب دین تحول خواه و پیروز می شوند. دین ضد ظلم، عدالت گستر، رهایی بخش و امید آفرین برای بهبود شرایط اقتصادی – معیشتی از یک سو و دینی که تزکیه و اخلاق و معنویت را در دستور کار خود قرار داده باشد و تجربه زیسته مناسبی از خود بر جای بگذارد.
3 – فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا پس سپاسگزارانه پروردگارت را نيايش كن و از او آمرزش بخواه كه او بس توبهپذير است پیامبر! در چنین هنگامه ای، خدای خود را حمد و ستایش کن و از لوث شرک پاک و منزّه‌دان و از او مغفرت و آمرزش طلب که او خدای بسیار توبه پذیر است. به هر حال، تسبیح و حمد خداوند و استغفار به درگاه او، پس از مشاهده امدادهاى الهى و گرایش وسیع مردم، به دین از یک سو و ضرورت شکر گذاری در برابر نعمت بخش و پر رحمت از دیگر سو، فرمان و توصیه خداوند به پیامبر(ص) است. در حدیث است كه وقتی كه این سوره نازل شد پیغمبر اكرم فرمود: این، خبر مرگ من است. قرآن می گوید كاری كه تو داشتی دیگر تمام شد، بعد از این تو چندان وظیفه ای از این نظر نداری، به خود بپرداز. در تفسیر صافی از كافی نقل می كند كه امّ سلمه گفت: كانَ رَسولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِآخِرَةٍ لا یَقومُ وَ لا یَقْعُدُ وَ لا یَجیئُ وَ لا یَذْهَبُ اِلاّ قالَ: سُبْحانَ اللّهِ وَ بِحَمْدِهِ، اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ اَتوبُ اِلَیْهِ. فَسَأَ لْناهُ عَنْ ذلِكَ، فَقالَ: «اِنّی اُمِرْتُ بِها» ثُمَّ قَرَأَإِذا جاءَ نَصْرُ اَللّهِ وَ اَلْفَتْحُ، امّ سلمه می گوید پیغمبر اكرم اواخر این جور بود كه نه می ایستاد و نه می نشست، و نه می رفت و نه می آمد مگر آن كه این جمله را تكرار می كرد: سبحان الله و بحمده، استغفر الله و اتوب الیه. ما از پیغمبر سؤال كردیم كه شما چرا این ذكر را اینقدر زیاد می فرمایید؟ فرمود: امرت بها، این جور به من دستور داده اند. بعد سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اَللّهِ» را خواندند(۲).
۱ – در روایتی امام رضا(ع) از پدرش و او از امام صادق(ع) نقل کرده که سوره اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ نخستین سوره و سوره إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ آخرین سوره‌ای است که بر پیامبر نازل شد. المیزان بیان احتمال داده که شاید منظور آخرین سوره‌ای باشد که تمام آیاتش یکجا و کامل بر پیامبر نازل شده است (تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۲۰ بحرالعرفان، ج۱۷، ص۷۹). ۲ بحار الانوار ج /21ص 100. در تفسیر احمد نیز نقل می شود از ابن عباس، عایشه و ابوهریزه و ام سلمه که این سوره خبر ناگوار مرگ پیامبر(ص) است.
سید حسن الحسینی