این شماره سوره زلزال
مقدمه:
به مناسبت ماه نزول قرآن، آیه یا آیاتی از قرآن از تفسیر شعاعی از قرآن انتخاب شده که در سی شماره تقدیم حضور می شود. امید است؛ مفید واقع شود.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
1 – إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا
آنگاه كه زمين به زلزله اش بلرزد.
آیه اشاره به زلزله رستاخیز دارد. زلزله ای سهمگین و معهود در هنگامه رخ نمایی از حیات اخروی که فراگیر است، و این زلزله با آنچه در اشراط الساعه و در پایان دنیاست که زلزله واپسینی و سخت و ویرانگر زمین محسوب می شود؛ کاملا متفاوت است. یکی در آخر الزمان رخ می دهد و دیگری در هنگامه برپایی قیامت و برای حشر به وقوع می پیوندد:
در مورد زلزله پیشینی فرمود: إِذَا الشَّمس‌ُ كُوِّرَت وَ إِذَا النُّجُوم‌ُ انكَدَرَت وَ إِذَا الجِبال‌ُ سُيِّرَت- الي قوله- وَ إِذَا البِحارُ سُجِّرَت (تكوير آيه 1 الي 6 ) یا بیان داشت: إِذَا السَّماءُ انفَطَرَت وَ إِذَا الكَواكِب‌ُ انتَثَرَت وَ إِذَا البِحارُ فُجِّرَت (انفطار آيه 1 الی3 ) و آیات نظیر دیگر ؛
در مورد زلزله پسینی که زلزله ای است برای حشر انسان ها در روز قیامت؛ گفته شد: إِذا زُلزِلَت‌ِ الأَرض‌ُ زِلزالَها . یا در آیه نظیر بیان داشت: إِن‌َّ زَلزَلَةَ السّاعَةِ شَي‌ءٌ عَظِيم‌ٌ يَوم‌َ تَرَونَها تَذهَل‌ُ كُل‌ُّ مُرضِعَةٍ عَمّا أَرضَعَت وَ تَضَع‌ُ كُل‌ُّ ذات‌ِ حَمل‌ٍ حَملَها وَ تَرَي النّاس‌َ سُكاري وَ ما هُم بِسُكاري وَ لكِن‌َّ عَذاب‌َ اللّه‌ِ شَدِيدٌ (حج 1 و 2 ).
2 – وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا
و زمين بارهايش را بيرون ريزد
و زمين بارهاي سنگينش را خارج سازد!
در اثر زلزله ای که رخ می دهد و به اراده حضرت حق، آنچه از انسان ها در زمین از ابتدای خلقت به هر نحو که مدفون شده اند، از زمین خارج می شوند. آنچه خارج می شود ابدان انسان هاست که همزمان جان می گیرند! و آن زمان، هنگامه حشر و تحقق وعده ها و وعیدهای الهی است که برای نمونه به برخی از آن ها اشاره می شود:
يَوم‌َ نَحشُرُهُم جَمِيعاً، روزى كه همه را (در قيامت) گردهم آوري نمائیم (یونس 38، انعام 128 و سبأ 40)؛
يَخرُجُون‌َ مِنَ الأَجداث‌ِ كَأَنَّهُم جَرادٌ مُنتَشِرٌ، سر از قبرها بر آورده مانند ملخ به عرصه محشر منتشر شوند (قمر 7)؛
يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ سِراعاً كَأَنَّهُمْ إِلى نُصُبٍ يُوفِضُونَ، روزى كه شتابان از قبرها بيرون آيند، چنان كه گويى به سوى نشان‌هايى نصب شده مى‌دوند (معارج 43).
3 – وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا
و انسان گويد آن را چه مى‌شود؟
در آن هنگامه انسان هایی که بر می خیزند و در محشر به صورت پراکنده حاضر می شوند؛ هر یک ميگويند زمين را چه ميشود كه اين گونه ميلرزد؟ نظیر این صحنه در سوره یس ترسیم شد که فرمود: قالُوا يا وَيلَنا مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا هذا ما وَعَدَ الرَّحمن‌ُ وَ صَدَق‌َ المُرسَلُون‌َ، می‌گویند: ای وای بر ما! چه کسی ما را از خوابگاهمان برانگیخت؟! (آری) این همان است که خداوند رحمان وعده داده، و فرستادگان (او) راست گفتند! (يس 52).
4 – يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا
در چنين روز، رازهايش را باز گويد
در آن روز زمين تمام خبرها و راز های خود را بازگو ميكند. چرا که اولا، زمين همانند اعضاء و جوارح يكي از شهود روز قيامت است ثانیا، آن روز، روز آشکار شدن رازهای سر به مهر و پنهانی هاست: يَوم‌َ تُبلَي السَّرائِرُ (طارق 9 ). در آن شرایط زمین نیز یکی از کارگزاران الهی خواهد بود.
5 – بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا
از آن كه پروردگارت به او الهام فرستاده است.
علت نقل اخبار از سوی زمین، بدین سبب است زمین از کارگزاران الهی است و شهادت می دهد که پروردگارت بدان وحى كرده و از آن خواسته است تا ناطق و شاهد باشد .
6 – يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ
در چنين روز انسان ها گروه گروه باز گردند تا [نتيجه و حاصل] كارهايشان را به آنان بنمايانند.
در آن روز حشر عمومی مردم به صورت گروه هاي مختلف از قبرها خارج ميشوند تا اعمالشان و نیز پیامد های خیر و شرشان به آن ها نشان داده شود. برخی گفته اند « لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ » به معنی «تجسّم اعمال» و مشاهده خود اعمال است.
7 – فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ
پس هر كس هم سنگ ذرهاى عمل خير انجام داده باشد، [پاداش] آن را مىبيند
در آیات پایانی سوره، از پیامد عمل می گوید و بیان می دارد پس از حضور در محشر کبری هرکس هموزن ذره ای نیکی کند، آن نیکی را می بیند. تقدم خیر و نیکی بر بدی بدان سبب است که ظاهرا خداوند از لطف خود ابتدا خوبی را می بیند و احیانا زیاده ها را به آن می افزاید.
در این راستا، لقمان نیز به فرزندش مى‌فرمايد: يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّه، اگر به اندازه وزن خردلى عمل نيك يا بد داشته باشى، در دل سنگ يا در اوج آسمان يا در زمين باشد، خداوند در قيامت براى حساب مى‌آور (لقمان، 16).
8 – وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ
و هركس هم سنگ ذرهاى عمل ناشايست انجام داده باشد، [كيفر] آن را مىبيند.
همچنین هر کس به قدر ذره‌ای کار زشتی مرتکب شده باشد آن هم به کیفرش خواهد رسید. در آیه نظیر بیان می دارد: وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً، وكتاب (و نامه اعمال) در ميان نهاده مى‌شود، پس مجرمان را مى‌بينى كه از آنچه در آن است بيمناك‌اند و مى‌گويند: واى بر ما، اين چه نوشته‌اى است كه هيچ (گفتار و كردار) كوچك و بزرگى را فروگذار نكرده مگر اين كه برشمرده است! و آنچه انجام داده‌اند حاضر مى‌يابند و پروردگارت به هيچ‌كس ستم نمى‌كند (كهف 49.).
مطابق برخی اخبار نقل شده: مرد وادیه نشین وارد مسجد پيامبر اكرم شد و گفت: «علمنى بما علمك الله» از آنچه خدا به تو ياد داده مرا ياد بده! حضرت شخصى را مأمور آموزش قرآن به او كردند. معلم براى او سوره إِذا زُلْزِلَتِ … را خواند، همين كه به آيه فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ … رسيد، مرد عرب گفت: «كفانى» مرا بس است و سپس رفت. پيامبر فرمود: «رجع فقيها».
یاد آوری آن که، این سوره بلکه همه آیات مربوط به قیامت، به تداوم حیات حقیقی نوع انسان اشاره دارند. از همین آیات هدفمندی حیات دنیا نمایانده می شود. گزاره های ذیل بخشی از گزاره های صادق قرآن در مورد قیامت و حیات اخروی است:
قیامت ظرف تداوم حیات انسان در سامانه زیستی جدید و ابدی است؛
قیامت روز آشکار شدن و عینیت یافتن حقایق است؛
قیامت روز فصل الخطاب همه منازعات است؛
قیامت روز پاداش نیکان به ازاء عمل و زیاده است؛
قیامت روز جزای مجرمان و ستمگران به عدل است.
سید حسن الحسینی